5 Mart 1915’te Eskişehir Sivrihisar’da dünyaya geldi. Mehmet Kaplan çocukluk yıllarında tren garında seyyar satıcılık yaptı. İlkokul eğitimini Sivrihisar’da, ortaokul ve lise eğitimini ise Eskişehir’de tamamladı. Ardından Yüksek Muallim Mektebi’ni ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nden mezun oldu. Mezun olduğu yıl, Mehmet Fuat Köprülü tarafından asistan adayı olarak Türkiyat Enstitüsü’ne alındı. Fakat, Fuat Köprülü’nün üniversiteden ayrılışından sonra, kültür, sanat ve şahsiyetiyle daha çok beğendiği Ahmet Hamdi Tanpınar’ın asistanı oldu. Tanpınar, Mehmet Kaplan’ın hayatında oldukça etkili bir isim oldu ve iki yazar zamanla dost oldular. Ardından Köprülü siyasete atılınca Kaplan, Ahmet Hamdi Tanpınar yönetimindeki "Tanzimat Sonrası Türk Edebiyatı" kürsüsüne katıldı. Doktorasını 1942’de verdikten sonra, Tevfik Fikret hakkındaki tezi ile 1946'da doçent, 1952’de ise "Şiir Tahlilleri" başlıklı çalışmasıyla profesörlüğe yükseldi. 1958’de Erzurum Atatürk Üniversitesi açıldıktan sonra Kaplan, orada Edebiyat Fakültesi dekanı görevine başladı. Aynı zamanda Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü kurdu. 1960 yılında tekrardan İstanbul’daki kürsüsüne döndü. 1974’te Türkiyat Enstitüsü müdürü oldu. 1982’de Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü başkanı oldu. 1983 yılının sonlarında ise Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurulu üyeliğine seçildi. Bu görevlerine ek olarak Kültür Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı ve Devlet Planlama Teşkilâtı’nın kurduğu kültür, dil ve edebiyat komisyonlarının birçoğunda görev aldı. Mehmet Kaplan, Avrupa’nın çeşitli bölgelerinde seminerlere ve konferanslara katıldı. 1984 yılında emekli olan Kaplan, emekliliğinden vefatına kadar Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi’nde yüksek lisans ve doktora dersleri verdi.

Yazarlığa ilk adımlarını 1939’da şiirle atmıştır. Deneme ve makalelerinde kafasını meşgul eden hemen her konuyu kaleme almıştır ve zamanla olgunlaşan zihin dünyası, bu yazılarıyla kendinden sonraki nesilleri etkilemiştir. Nuri Hisar, Ruhi Çınar, K. Domaniç, Osman Okatan, Osman Selçuk, Nuri Tarhan gibi mahlasları ile Gençlik, Çığır, İnkılâpçı Gençlik, İstanbul, Bizim Türkiye, Yeni Sabah, Komünizme Karşı Mücadele, Hisar, Türk Yurdu, Çağrı, Türk Düşüncesi, Yol, Türk Kültürü, Milliyet ve daha birçok dergide yayımlanan deneme, makale ve tercümelerinden bir kısmı kitaplaştırılmıştır.

Mehmet Kaplan Türk Edebiyatı’nın yüzyıllardır süregelen tarihi ile ilgili belirli başlı eserleri inceledi ve bu eserleri farklı edebi metotlarla değerlendirdi. Asıl uzmanlık alanı Yeni Türk Edebiyatı’dır. Politika, din, ilim ve tarih; fikir akımları, güzel sanatlar, kültür ve medeniyet gibi birçok konu hakkında da denemeler yazmıştır. Kaplan’ın asıl ilgilendiği konular milli kültür ve medeniyettir. Kaplan’ın düşüncesine göre bir devleti asıl ayakta tutan unsur millettir. Yüzyıllarca devlet olarak süregelen Türk Devleti’ni ayakta tutan ise kültürleri olmuştur. Şu halde milleti millet yapan temel unsur kültürdür. Mehmet Kaplan’ın mezarı Karacaahmet Kabristanı’nda bulunmaktadır.

Bazı Eserleri: Tevfik Fikret, Namık Kemal Hayatı ve Eserleri, Tanpınar'ın Şiir Dünyası, Cumhuriyet Devri Türk Şiiri, Nesillerin Ruhu, Büyük Türkiye Rüyası, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, Oğuz Kağan Destanı, Kültür ve Dil, Yahya Kemal